Filosoferen met kinderen?

Filosoferen met Kinderen?

In kinderen schuilen niet zelden kleine filosofen. Kinderen kunnen zich echt over dingen verwonderen. Zonder enige terughoudendheid stellen ze vragen naar waar ze precies vandaan komen. Waarom kan mama niet gewoon gezellig bij papa en zijn nieuwe vriendin gaan wonen? En waar is oma, nu zij is overleden?

Op school wordt kennis in veel vormen en maten aangereikt aan de kinderen en leren ze al snel dat de juf of de meester op de meeste vragen wel een antwoord heeft. Maar er zijn vragen - filosofische vragen-, die geen eenduidig antwoord kennen. Voor het antwoord op dat soort vragen moet je je fantasie gebruiken, goed kunnen redeneren en een soort gevoel ontwikkelen voor de veelvormigheid van het leven. Dingen lijken een zekerheid, maar misschien blijkt het relatief, als je er anders naar gaat kijken. Kinderen kunnen dit als geen ander. Omdat ze nog niet gehinderd worden door kennis of theorieën, kunnen ze met hun oprechte openheid leren om zelfstandig na te denken, weloverwogen een positie in te nemen en over zichzelf te reflecteren. Gewoon diep leren nadenken.

Wat is Filosoferen met Kinderen eigenlijk?

Filosoferen is nadenken en vaak ook praten over vragen waar niet één juist antwoord op bestaat. Het antwoord staat niet, laten we zeggen, in een antwoordenboekje. Ook kun je het niet op internet opzoeken.

De vraag ‘wanneer ben je een goed mens?’ is een filosofische vraag. Op Wikipedia staat nergens een lijstje met dingen die je moet doen om een goed mens te zijn.
Het enige dat je kunt doen bij een filosofische vraag is zelf je eigen antwoord geven. Je eigen mening.

En het wordt pas echt interessant als iedereen dat doet, en we samen die meningen gaan onderzoeken. Hoe kan het dat Ruben ‘a’ zegt en Faisal ‘b’? Wat zit daarachter? Hoe komt het dat je denkt wat je denkt en vindt wat je vindt? Wat zijn je argumenten? Wat zijn de waarden die daar weer achter liggen? Of het geloof dat er achter ligt? En kun je zeggen dat dat waar is?

"Mensen eisen vrijheid van meningsuiting als compensatie voor de vrijheid van denken waar ze zelden gebruik van maken."

Sören Kierkegaard

Kunnen kinderen dat wel?

Ja. Filosoferen is dus niet alleen voor volwassenen. Kinderen kunnen het ook prima. Het enige dat je nodig hebt, zijn je hersenen, en die hebben we allemaal. Door te filosoferen gaan we die hersenen even lekker opwarmen. Kneden. We doen een soort hersengymnastiek! Het kan zijn dat je op een gegeven moment denkt: nu weet ik het ook niet meer! Dan ben je juist goed bezig! Uiteindelijk weet niemand het juiste antwoord, maar je kunt wel zelf een keuze maken waarin jij gelooft. Je mag dus zeggen wat je denkt. Alleen kun je er wel op rekenen dat we dan vragen: waarom denk je dat? En dan moet je je argument geven: de reden dat je dat vindt.

Wat is het nut?

De vraag zou natuurlijk al kunnen zijn: moet iets altijd een doel hebben of nuttig zijn? Zou het niet voldoende zijn als we gewoon veel plezier beleven aan filosoferen? Gewoon filosoferen vanwege het filosoferen? Het filosoferen als doel op zichzelf. Een doel an sich, zoals dat heet. Net als dat rekenen een doel is en taal, muziek en ook kunstonderwijs en gymnastiek. Maar waarom het goed is om te leren filosoferen, kan ook worden beargumenteerd.

Bevordert tolerantie

Kinderen leren dat de wereld niet zwart-wit is. Op sommige vragen is geen antwoord. Dit zorgt voor een inzicht in de aard van de eigen meningen. En bovendien: ook de ander heeft recht op een mening en die mag best anders zijn dan die van mij. Dit kan leiden tot een tolerante houding.

Versterkt autonomie

Hierdoor worden leerlingen zelf uitgedaagd om op eigen kracht, op eigen verantwoordelijkheid, een mening te vormen. Juist omdat de juf, leraar, vader, moeder, godsdienst, internet of het antwoordenboekje het ook niet weten. Juist omdat niemand het zeker weet, wordt aan de leerlingen de vrijheid gegeven om zelf te bepalen wat zij denken en vinden. Dit is een vorm van autonomie. Zij zijn mensen die uiteindelijk zelf moeten nadenken over de samenleving, het geloof, je gezin, vriendschap en ga zo maar door. Zelf standpunten bepalen en zelf de wereld vormgeven. Weldenkende mensen denken na over hun standpunten en kunnen die kritisch onderzoeken. Maar dit moet geoefend worden.

Leren argumenteren

Kinderen leren door filosoferen te argumenteren. Ze leren (onbewust) de structuur van argumentaties, het wegen van argumenten en over de waarheidswaarde van iedere opmerking. Kort gezegd: kritisch denken. Deze vaardigheid is nuttig voor ieder vak op school, op de middelbare school of studie, of ook maar iedere vorm van informatieverwerking.

Thematische aanpak

Er wordt steeds over thema’s gefilosofeerd. Het kan dus ook over nuttige thema’s gaan, die bijvoorbeeld als doelstelling in het schoolbeleid geformuleerd staan.

Alles bij elkaar zou je kunnen zeggen: van filosoferen word je wijs. Niet alleen slim (zie wetenschappelijk onderzoek) maar ook wijs. Je kunt kritisch nadenken over het goede en het ware...